تیس: بندرگاهی استراتژیک در تلاطم دریاهای شرق باستان

 

مکرانا - ما هم اکنون می دانیم مکران (احتمالا پس از ورود اسلام) اقامتگاه طولانی بسیاری از اعراب بوده است ، چرا که ویرانه هایی در آنجا کشف شده که به باور باستان شناسان متعلق به اعراب است.

نظریات مستندی مبنی بر اینکه روابط مستحکمی میان اعراب و ساکنان مکران پس از اسلام برقرار بوده مطرح شده است. در پیوند به همین موضوع ، نقشه ای تاریخی متعلق به دوران اسلامی کشف شده است که گفته میشود ابن حوقل (محمد ابوالقاسم بن حوقل، 969-943) جغرافیدان عرب بغدادی آن را ترسیم نموده است. این نقشه که سرزمین مکران و جزئیات آن را نشان میدهد در قرن دهم ترسیم شده است.

هرچند در نقشه های ابن حوقل وضوح زیادی دیده نمیشود و مقیاس ها و استانداردهای جغرافیایی رعایت نشده اند، اما یک مأخذ ارزشمند و موثق در میان حدسیات است که میتواند بطور کارشناسی مورد توجه قرار گیرد.

بندر بزرگ تیس در سواحل مکران (برخی مورخان آن را بندر بزرگ عربی توصیف کرده اند) که در برخی دوره ها پایتخت مکران نیز بوده است ، امروزه یکی از روستاهای شناخته شده و توریستی در بلوچستان است . تیس در فاصله ی 100 مایلی غرب بندر گوادر در گذشته بندرگاهی امن ، سهل الوصول  و مهم جهت کشتیرانی و حمل و نقل دریایی بوده است . در مجاورت آن اولین ایستگاه تلگراف خطوط ارتباطی خلیج فارس در چهبار (بندر چابهار امروزی) قرار داشته است.

یک مجله جغرافیایی بین المللی تاریخی وضعیت بندر چابهار در آن دوره را اینگونه توصیف کرده است: محل ایستگاه تلگراف خلیجی و حد نهایی خطوط ارتباطی در شرق خلیج (خلیج چابهار) که از طریق چند مایل از امتداد کوهها و تپه های مینیاتوری از مناطق اطراف خود مجزا شده است و در میان آن دره ای باریک نهفته است که نهایتا به بندر باستانی تیس منتهی می شود . اگر شما بر قایقی از بندر چابهار سوار شوید و خلیج را در طول ساحل طی کنید ، به دهانه ی این دره خواهید رسید ، آنگاه در ابتدا با قلعه ای زیبا و خوش منظره بر فراز تپه ای کم ارتفاع مواجه خواهی شد . این قلعه ورودی دره را (که به بندرگاه تیس منتهی شود) کاملا مسدود نموده است.

با این تفاسیر تردیدی باقی نیست که بندر تیس در آن دوره در اوج شکوه و مرکزیت سوق الجیشی بلوچستان قرار داشته است . زمان ساخت این قلعه نامشخص است اما حداقل اینکه در دوره حکومت سلسله بارکزهی ها در اواسط قرن 19 میلادی (مصادف با مأموریت ژنرال گلداسمیت در بلوچستان) بازسازی شده است.

در آن برهه تاریخی در حدود یک مایل بالاتر از قلعه ، دهکده کوچکی وجود داشته است ، شغل ساکنان محل ماهیگیری و معماری خانه ها اغلب برگرفته از چوب ، حصیر و درختان خرما بوده و اغلب مردم اوقات خود را به کشاورزی و استراحت در زیر سایه تاکستان های موز سپری میکرده اند.

دره ی تیس تقریبا مساحت کمی دارد و تا همین اواخر خرابه های تمدن دیرینه آن در اطراف روستاهای آن وجود داشته اند و همچنین وجود انبوه عظیمی از آثار متعلق به دوره های باستان بصورت سفالین در برخی از منابع تاریخی مورد اثبات قرار گرفته است . با این تفاسیر این نظریه قوت میگیرد که صنعت سفالسازی درمیان ساکنان تاریخی بندر تیس بسیار رواج داشته است . امری که بر ادعای وقوع «تمدن سازی تاریخی در بلوچستان» صحه میگذارد . بسیاری از جهانگردان و مورخان در هنگام بازدید از بلوچستان در گزارش سفرنامه های خود به این موضوع اشاره داشته اند که "مردم بلوچ در هنر سفالسازی مهارت بسیار دارند."

هم اکنون اعتقاد عمومی بر اینست که مبدأ اغلب اشکال شیشه ای و سرامیکی کشور چین است. با این حال در منطقه تیس مقادیر زیادی از اشکال شیشه ای باستانی یافت شده ، اما بر طبق گفته کارشناسان ونیزی راز چگونگی ساخت این مواد هرگز کشف نشده است. بیشتر این اشکال بشکل النگو هستند و اغلب آنها از حفاریهای صورت گرفته در شهرهای باستانی سواحل مکران کشف گردیده اند.

در مناطق ساحلی مکران همچنین اشکال خاصی از سفال با بافت بسیار مرغوب یافت شده است که با رگه های ملایم سبز رنگ لعاب داده شده اند ، بنظر میرسد این سازه ها به سفارش افراد خاص ، پادشاهان و درباریان ساخته شده باشد.

کلونل هولدیچ در شرح سفر خود به مکران نوشته است: در دو طرف دره ی تیس صخره های سنگی به شکل شش ضلعی ساخته شده است که تندیس برخی پادشاهان بر روی آن حکاکی شده است.

او میگوید یکصد نسل از مردم بلوچ در آنجا دفن شده اند. همچنین این موضوع را مورد اشاره قرار می دهد که تخته سنگهای صاف و عظیم الجثه ای که این منطقه را تحت حصار خود درآورده اند ممکن است به این ظن قوت دهد که این منطقه ممکن است مبدأ شهر باستانی «تلارا» باشد که در واقع بسیار با خصوصیات این منطقه شباهت دارد . متاسفانه از تاریخ و سرگذشت این شهر تاریخی هیچگونه اطلاعی در دست نیست. «تلار» در زبان بلوچی بمعنای انباشت رشته رشته از صخره ها و تپه ها است.

دلایل واضحی وجود دارد مبنی بر اینکه بندر تیس در دوره ای که صنعت ، توریسم و تجارت در آن رونق داشته ، محل بارگیری کشتیهای هندی بوده است. علاوه بر سهل الوصول بودن آن ، مهمترین دلیل اینکه در آنجا برخلاف بسیاری از مکان های مشابه آن ، بادهای موسمی فعالیت در ساحل را تحت تاثیر قرار نمیداده است.

در فصولی که دلتای سند و بندر دیبل (در نزدیکی کراچی امروزی) بعلت شرایط نامناسب جوی در دسترس نبودند ، بندر تیس سهل العبورترین مکان برای دریانوردان بوده است . درواقع تجارت منطقه ای قابل توجهی بین مناطق ساحلی بلوچستان و سرزمین های متمدن دیگر وجود داشته است. بطور خاص شهرهای باستانی مکران که عمدتا در دره ها و دامنه کوهها شکل گرفته اند ، علی الخصوص بندر تیس در دوره ای خاص مأمن صنعت و تجارت در بلوچستان بوده اند.