سفر به ماقبل تاریخ: اینجا قدمگاه نخستین پستاندار زمین، هیولای بلوچستان

مکرانا - در سال 1910 میلادی، کوپر دیرینه شناس انگلیسی که افسانه ها و گفته های مردم جنوب شرقی ایران مربوط به یافتن استخوان های یک شتر غول پیکر را جدی گرفته بود، در منطقه شرقی سرزمین بلوچستان (بلوچستان پاکستان) موفق به کشف نخستین سنگواره از بزرگترین پستانداری شد که تاکنون بر روی زمین گام برداشته است. او این جانور غول آسا را «بلوچی تریوم» یا «هیولای بلوچستان» (The beast of balochistan) نامید. نزدیک به یکصد سال پس از آن نیز دانشمندان موفق به کشف استخوان های مشابه شدند.

    

همزمان با سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، انگلستان در صدد احداث خط تلگراف بین لندن و بمبئی بود. کارکنان انگلیسی شرکت پیمانکار این پروژه در نواحی بلوچستان از پیدا شدن استخوان های یک شتر غول پیکر که مردم محلی آن را متعلق به رستم دستان می دانستند با خبر شدند. این منطقه پس از قرارداد پاریس 1887 میلادی و در کمیسیون مرزی دوم در سال 1896 میلادی از ایران جدا شده و به هندوستان پیوسته و امروزه در محدوده بلوچستان پاکستان قرار دارد.

در سال 1910 میلادی دیرینه شناس انگلیسی به نام کلیوفورستر کوپر (Clive Forster cooper) از موزه سجویک کمبریج (The Cambridge Sedgwick Museum) به محض آگاهی از موضوع، راهی مکانی به نام دیره بگتی (Dera Bugti: محل زندگی قبایل بگتی از نوادگان اسپهبد کارن) در مناطق شرقی بلوچستان شد، جایی که روستاییان استخوان ها را یافته بودند. کوپر انتظار داشت که این شتر غول پیکر یک دایناسور باشد. اما در نهایت ناباوری، او استخوان بزرگ ترین پستانداری که تاکنون بر روی زمین گام برداشته است را شناسایی کرد. کوپر این جانور را «هیولای بلوچستان» نامید.

           سنگواره های بازسازی شده از سوی هیات فرانسوی

ژان لوپ ولکوم (Jean-Loup Welcomme) دیرین شناس برجسته فرانسوی در سال های آغازین دهه 90 میلادی سفر پژوهشی را در جستجوی سنگواره هایی از این جانور اسرارآمیز آغاز کرد. او پا جای کوپر نهاد و سرانجام در تپه های پیرامون دیره بگتی در منطقه بلوچستان پاکستان، استخوان های هیولای بلوچستان را یافت. در این جستجو موزه تاریخ طبیعی (موزه ی بلوچستان) با او همکاری داشت.

 

منطقه کشف هیولای بلوچستان

هنگامیکه دیرین شناس فرانسوی داستان پژوهش خود را برای نواب اکبر بگتی خان، نخست وزیر وقت بلوچستان بیان نمود، نواب با او دوستانه همکاری کرد و حتی کارگران محلی را با هزینه خویش به کمک او فرستاد. این گروه اکتشافی در سال 1997 میلادی در پایان یک روز خاک برداری خسته کننده، استخوان انگشت این جانور را در دره ای سنگی در نزدیکی تپه های دیره بگتی کشف کردند. پس از پایان نخستین سرنخ، دانشمندان و کارشناسان به دنبال کشف دیگر قطعات این سنگواره شگفت انگیز برآمدند.

این گروه در زمینی به گستردگی 20 هزارمتر مربع، تعداد بیشماری سنگواره یافتند که در نوع خود بهترین کشف استخوان های نهفته درون زمین بشمار می رود. ایشان تعداد بسیاری استخوان نر و ماده این جانور را یافتند. به ندرت در سایت های دیرین شناسی چنین اتفاقی رخ می دهد.

 

                      بلوچی تریوم در موزه فرانسه

شاید این جانداران غول آسا در پیچ رودخانه ای گیر افتاده و به ساحل آن رانده شده بودند.  همچنین دانشمندان بر روی استخوان های این هیولا آثار دندان تمساح را یافتند که نشان می دهد هیولای بلوچستان، خود نخجیر تمساح گاندو بوده است. سنگواره های این پژوهش 5 ساله اینک در موزه تاریخ طبیعی پاریس نگهداری می شود.

خوشبختانه نواب اکبر خان بگتی استخوان های هیولای بلوچستان را درون 10 کانتینر فلزی نگهداری می کرد. پس از کشته شدن او این سنگواره به موزه پژوهش های زمین شناختی (Geological Survey) پاکستان فرستاده شد و اینک در همانجاست. بلوچستان یک سرزمین آرمانی برای جویندگان سنگواره هاست.

ویژگی های بلوچی تریوم

در سال 2003 میلادی دانشمندان فرانسوی تمام استخوان های کوچک و بزرگ را به دقت آزمایش کردند و سرانجام همه را در جای مخصوص خود نهادند تا اینکه اسکلت هیولای بلوچستان ساخته شد.

ارتفاع شانه های هیولای بلوچستان از سطح زمین حدود 5/5 متر، طول آن از بینی تا کفل، دست کم 10 متر (5/1 متر از آن جمجمه سنگین این جانور را تشکیل می داده است)، وزن این جانور حدود 20 تن، کمابیش هم وزن یک دایناسور سوروپود متوسط، تخمین زده می شود. گردن بلند و تنومندش در کنار پاهایی چون ستون استوار، به او امکان چریدن در شاخه های بالایی درختان تا ارتفاع 8 متری را می داده است. با دست هایی بلند و سنگین باید او را بزرگترین پستاندار روی زمین، پستانداری دایناسور مانند و یا به بیانی دیگر «هیولای پستاندار» نامید.

بلوچی تریم یا هیولای بلوچستان (با نام علمی Indricotherium Transouralicum) جانوری گیاه خوار همانند کرگدن بوده است. نوع قرار دادن دندان ها، لب بالایی و گردن بلندش نشان می دهد که او یک چرنده بوده که برگ ها و سرشاخه های درختان و درختچه های بزرگ را با کمک دندان های ردیف بالای رو به پایین و عاج مانند خود که جلوی ردیف پایین و رو به جلو را می گرفته، کنده و می خورده است. از آنجایی که سنگواره این جانور که بعدها پاراکراتریوم (Paraceratherium) نامیده شد، نخستین بار در شرق منطقه بلوچستان یافت شد، آن را چنین نامیدند. این جانور پرخاشگر 20 تا 30 میلیون سال پیش در دوران اولیگوسن (Oligucene) تا دوران میوسن (Miocene) در مرغزارهای بلوچستان که برخلاف امروز سرسبز و غنی بوده، می زیسته و حدود 10 میلیون سال پیش منقرض شده است.

هیولای بلوچستان روزانه دست کم 2 تن گیاه می خورده و باید بدانیم که آب و هوای این سرزمین در 20 میلیون سال پیش بسیار متفاوت از امروز بوده است. سرزمینی که این هیولا در آن پرسه می زده – جایی که امروز یکی گرمترین مناطق جهان است- در آن زمان مرغزارهایی سرسبز و پر آب با علف هایی انبوه به ارتفاع بیش از دو متر و درختچه هایی که زینت بخش جای جای آن بوده و در کنار جنگل های انبوه، همانند آمازون، خوراک این هیولای سیری ناپذیر را برآورده می ساخته اند.

دیگر سنگواره های یافت شده در این منطقه

ولکوم فرانسوی پس از کار بر روی هیولای بلوچستان، به بررسی محیط پیرامون آن نیز پرداخت و سنگواره های گوناگونی از ماهی، لاک پشت، تمساح، جوندگان و دیگر پستانداران کوچک یافت. او پس از بررسی و مطالعه بر روی 40 سایت منطقه، 12 لایه مجزا و مشخص از دوران گوناگون های گوناگون زمین شناسی را یافت. او همچنین سنگواره درختان، گل ها و برگ های دوران های پیش از تاریخ را هم یافت.

شگفت اینکه دانشمندان در این مکان دندان کوسه، ماهی و صدف یافتند که نشان می دهد نزدیک به 32 میلیون سال پیش یک دریای درون قاره ای (epicontinental) (مانند دریای خزر بازمانده دریای تتیس) در قلب سرزمین بلوچستان وجود داشته است که رخدادی نادر است.

 

چرا هیولای بلوچستان منقرض شد؟

نزدیک به 22 میلیون سال پیش، حرکت قاره های آسیا و آفریقا بیشتر دریای باستانی تتیس را نابود کرد. ناپدید شدن این دریا آب و هوای آسیا را دچار تغییرات بنیادین کرد. هیولای بلوچستان از دره های سرسبز به بیابانی سنگلاخ رانده شد. گیاهان ناپدید شدند و هیولای بلوچستان در نبرد بقا شکست خورد.