کانزابون، ارمیل و کندابل: جلوه های تمدن و ثروت در سرحدات مکران

مکرانا - در منابع تاریخی آمده است علاوه بر سواحل مکران، سیستان و دره ی هلمند (واقع در بلوچستان افغانستان) در طی  سالهای قرون وسطی با برخورداری از مساحت زیادی از زمین های کشاورزی حاصلخیز، سرزمین های بسیار متمدن و ثروتمندی بودند، این ادعا را می توان با بقایایی از ویرانه های این مکان ها اثبات نمود.

از رودبار در هلمند بسمت غرب چشم انداز وسیعی وجود دارد که هم اکنون گورستان نسل های پیشین است. ژنرال مک موهن انگلیسی (1949-1862) که در دوره استعمار هند دو مرتبه نماینده عالی بریتانیا در بلوچستان بوده و از مناطق مرزی ایران و افغانستان نیز بازدید بعمل آورده، محل این مکان باستانی را در فاصله 80 مایلی از مرز بلوچستان ایران و در نزدیکی ولایت هلمند توصیف نموده و ساکنان آن را مرزنشینان بلوچ معرفی کرده است.

الیوت بنقل از ادریسی نوشته است: پنجگور شهری است که ساکنان آن ثروتمند هستند و تجارت مناسبی دارند، آنها مردمانی خوش قلب، صادق و سخاوتمند هستند.

اصطخری نیز روایت های کمابیش مشابه با نقل قول های ادریسی آورده است. چنانچه بر طبق اعتقادات محلی نیز دره ای در محدوده پنجگور امروزی وجود دارد که علی الخصوص در قرون وسطی بسیار حاصلخیز، پرثمر و شکوفا بوده است. هرچند برای توضیح این نکته به اطلاعات وسیعی از جغرافیای مکران نیاز است. اما بطور یقین این فرضیه الیوت قابل پذیرش است، چرا که آثار بسیاری از تمدن های باستانی در سایت "کانازبون" (نام باستانی پنجگور) از محدوده ی پنجگور امروزی کشف شده اند.

تمدن "کانازبون" قرن ها پیش از حمله ی اعراب به سند وجود داشته است. ادریسی می نویسد: کانازبون پیش از ورود اعراب بدانجا شهری بزرگ از مکران، آباد و ثروتمند بوده و عدالت در آنجا بطور کامل برقرار بوده است.

کلونل هولدیچ جهانگرد انگلیسی، پنجگور را شهری سرسبز و لذتبخش در میان شهرهای مکران توصیف کرده است. وی می گوید مدتها پیش  گروهی در این شهر به اجرای نظم و قانون می پرداخته اند. همچنین در آنجا افسران نظامی زندگی می کرده اند که احکام حکومتی را اجرا می کرده اند. اینطور بنظر می رسد که پنجگور احتمالا یکی از منحصر بفردترین پایگاه های مرزی بلوچستان بوده است.

یکی دیگر از مهمترین شهرهایی که در دوران باستان در مسیر مکران- سند قرار داشته است، "ارمیل" (همچنین: ارمابل یا کارابل) که در حال حاضر بخشی از لاس بلا است. اصطخری می گوید از کیچ تا ارمیل 6 شبانه روز مسافت دارد. ابن حوقل نیز نوشته است، از کانازبون (پنجگور) تا بندر دیبل را طی 14 شبانه روز پیمودم و از آنجاکه وی مسافت بین ارمیل و بندر دیبل را 6 شبانه روز تخمین زده است، می توان انتظار داشت که مسیر کانازبون به سند، بسیار وسیع، مهم و استراتژیک بوده است.

البته اظهارات متعلق به آنزمان وابسته به طول روز و فصول سال بوده است، چنانچه ابن حوقل در اطلس تاریخی "اشکال البلاد" خود می گوید: روستاهای "دشتوک و کولواه" پیوسته به هم و بین "لابی" و "ارمیل" قرار دارند، در حالیکه الیوت اینطور گمان می کند که "لابی" همان کیچ باشد.

ادریسی اما گفته است: میان کیچ و ارمیل دو منطقه وجود دارد بنام "راهون" و "کالوان" که بهم پیوسته هستند.

امروزه "کولواه" یک منطقه آباد در شرق کیچ و جنوب رودخانه ماشکیل است که بعنوان یک زیستگاه مهم حیات وحش و اکوسیستم طبیعی شناخته می شود.

شهر "ارمیل" یا "لاس بلا"ی امروزی یکی از مهمترین شهرهای تاریخی است که فارغ از توضیح مختصر این مقاله، نیازمند توجه و اهمیت بیشتر است.

برطبق آخرین یافته های تاریخی، شهر باستانی ارمیل که در شاه مسیر مکران- هند قرار داشته است از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است.

همچنین "لاس بلا" که یک نام مدرن و جدید است، تحت تاثیر نفوذ قبایل "لومری" از راجپوت ها بدین منطقه، مشتق شده است. این شهر در حال حاضر با چشم اندازی بدیع، در سواحل رودخانه ی پورالی جای گرفته، اما در مجاورت آن سایت های باستانی مهمی کشف شده است.

در فاصله حدود 11 مایل در شمال غربی لاس بلا، در منطقه ای بنام "گنداکهر" ، ویرانه های یک شهر باستانی برجای مانده است، بظاهر ممکن است خرابی آنجا ناشی از حمله اعراب به آسیا باشد، زیرا هجوم اعراب بدین جا تغییرات و تاثیرات عمیقی در جوامع شرقی ایجاد نمود و علاوه بر آن، برای مدتها اعراب بر دریاهای آزاد حکمرانی می کرده اند. در مسافتی نه چندان دور از آنجا، در جایی که هیچ آثاری از سکونت انسان بنظر نمی آید، غارهایی بنام "گندرانی" وجود دارند، که با توجه شکل عمارت آنها، احتمالا متعلق به پیروان آئین بودا بوده اند.

بر طبق کتاب فتح نامه سند یا "تاریخ الهند و السند" نوشته ی قاضی اسماعیل (از قضات و مشاوران محمد بن قاسم، فاتح هند)، که بشرح تاریخ  سند و مکران می پردازد، در اواسط قرن هشتم (میلادی) استان لاس بلا که از ارمیل تا گنداوه (Gandava) در نزدیکی مرز ایالت سند امروزی، گسترش داشته، بخشی از "امپراطوری بودا" بوده است، نیز مرکز تجارت امپراطوری بودا مکانی بنام "کندابل" نام برده شده، که الیوت آنرا همان گنداوه، یعنی پایتخت ایالت کچ- گنداوه دانسته است. اما از سویی دیگر، این مکان در کتاب "فتح نامه سند" با قندهار مرتبط دانسته شده است، اما این نظریه غیرقابل پذیرش است، زیرا قندهار در افغانستان واقع شده و نه در سند یا مکران. تنها می توان چنین گمان برد که مکانی بنام "کندهار" در منطقه ی کچ- گنداوه وجود داشته که در نزدیکی آن ویرانه هایی موجود بوده و این سوء ظن را توجیه نموده که پس از تخریب "کندابل" اصلی، شهر جدید گنداوه برپا شده است.

با این حال در یک تعریف مستند تر آمده است که پایتخت امپراطوری بودا، نه در "کندابل" و بلکه در ارمیل بوده است، چراکه شواهدی بدست آمده مبنی بر حکومت یک کشیش بودایی در ارمیل، در سال 2 قبل از میلاد. ارتباط عجیب میان این اسامی و وجهه ی بودایی غارهای ذکر شده، در واقع ما را به خواستگاه بودایی منطقه و ویرانه های "گنداکهر" هدایت می نماید، چنانچه شواهد مستدل از این ویرانه ها بیشتر مایل به تائید این نظریه است. البته برای تکمیل این ادعا، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است که صورت پذیرد.

در حال حاضر، در منطقه ای که بین لاس بلا و کچ- گنداوه قرار دارد، اغلب طوایف مینگل (به احتمال زیاد منشا براهویی- دراویدی دارند) ساکن هستند، این احتمال وجود دارد که ممکن است آنها فرزندان نسل های گذشته و بودایی این سرزمین باشند، اما بهرحال مبارزات سیاسی و نظامی آنها برای کسب استقلال، بسیاری از کاوشگران را از ورود به منطقه جهت انجام بررسی های بیشتر بازداشته است.

در حدود 8 مایل در شمال لاس بلا خرابه هایی متعلق به دوران حاکمیت اعراب وجود دارند، هرچند از اهمیت بالایی برخوردار نیستند، اما در 1 مایلی شرق آن خرابه های شهری بنام "کاریاپیر" کشف شده است که یکی از سایت های متعلق به قرون وسطی است، این شهر در جریان حمله ی محمد بن قاسم به سند، تخریب شده است. در "کاریاپیر" تعداد بسیار زیادی از سکه های عربی و سفال یافت شده است.